EHLİ SÜNNET COĞRAFYASI

1- Ehl-i Sünnet Coğrafyasının Genel Özellikleri

Dünya üzerindeki 7 milyarlık nüfusun 1,8 milyarını müslümanlar oluşturmaktadır. (1) Ayrıca müslümanların yaşadığı topraklar hem stratejik önemi hemde zengin yeraltı kaynakları sebebiyle müslümanlar, dünyadaki en önemli unsurlardan birisidir. Bu özelliklerinin yanında müslümanlar çeşitli problemlerle karşı karşıyadır. Bu problemlerden, müslümanların itikadî ve siyasî gruplaşmalarını kaba bir tasnife tabi tutarsak, bunu Sünnî, Şiî ve Selefî olarak yapabiliriz.

a. İslâm’ın Beşiği: Asya Kıtası

Asya kıtası, Ehl-i Sünnet coğrafyasının en önemli kıtasıdır. 2 milyarlık müslüman nüfusunun 1 milyarını barındırmaktadır. İslâm’ın ortaya çıkışıbu topraklarda meydana gelmiştir. İslam’ın kutsal mekanları da bu kıtada yer almaktadır. Zengin petrol yatakları da unutulmamalıdır.

Asya kıtasınıbölgelere ayırdığımızda;

-Uzak Doğu ve Orta Asya’da Sünnî (Hanefî) nüfus,

-Hint Okyanusu sahilinde Sünnî (Hanefî-Şafiî) ve Şiî (İmamiye-İsmailiye), Anadolu’da Sünnî (Hanefî-Şafiî) nüfus,

-Hazar çevresinde Şiî (İmamiye) ve kısmen Sünnî (Şafiî-Hanefî) nüfus,

-Kafkasya’da Sünnî (Hanefî) nüfus,

-Hicaz’da Sünnî (Şafiî-Hanefî-Hanbelî), Şiî (Zeydiye-İmamiye) ve Selefî (tekfirci ve neo-selefî) nüfus yoğunluktadır.

b. Afrika Kıtası

Zengin yer altı kaynakları ve genç nüfuslu bu kıtanın kuzeyi, orta kesimleri ve Kızıl Deniz sahil şeridi ağırlıklı olarak Müslüman nüfusa sahiptir. Tarihi boyunca imkânsızlıklar ve sömürüye maruz kalmış bu kıtanın;

-Kuzey Doğusu, Sünnî (Şafiî-Hanefî) ve Selefî nüfus,

-Kuzey Batısı, Sünnî (Malikî-Şafiî) nüfus,

-Orta kesimleri Sünnî (Malikî) nüfus,

-Kızıl Deniz Şeridi Sünnî (Malikî-Şafiî) nüfus ekseriyeti oluşturmaktadır.

c. Güney Doğu Asya Kıtası

Yoğun nüfusu ve yağışlı iklimiyle öne çıkan bu kıta, dünyanın en kalabalık müslüman ülkesine sahip Endonezya’yı içerisinde bulundurmaktadır. Endonezya’da bulunan Müslüman nüfusun 204 milyon olduğu tahmin edilmektedir. Kıtanın diğer bir dikkat çeken konusu da Selefî’lerin yakın zaman içerisindeki çalışmalarını katmazsak nüfusun büyük çoğunluğunun Sünnî, özellikle de Şafiî olmasıdır. Sünnî’liğin Java çevresindeki bu bütünlüğü dikkat çekicidir.

d. Amerika ve Avrupa Kıtaları

Bu iki kıtadaki Müslüman nüfusun 30 milyon civarında olduğu ve hızla yayıldığı bilinmektedir. Bu nüfusun içerisinde Selefî ve Sünnîler birbirlerine yakın sayılarda bulunmaktadır. Şiî’lik bu iki ekole nazaran daha seyrektir.

2- Ehl-i Sünnet Kavramı ve Mezhepleri

Ehl-i Sünnet, İmam Gazzali’ye göre “Ashab ve Tabiîn’in mezhebi” (2) anlamına gelmektedir. Sözlükte, “manevî alanda çizilen yolu benimseyenler” anlamına gelen Ehl-i Sünnet; terim olarak da, “Hz. Peygamber (sav) ile Ashab cemaatinin dinin temel konularında takip ettikleri yolu benimseyenler” (3) mânâsına gelmektedir.

Günümüzde Ehl-i Sünnet kimdir/kimlerdir?

Kuran, Sünnet, İcma’ ve Kıyas temelleri üzerine inşa edilmiş sahih İslâm’ı benimseyenler Ehl-i Sünnet’tir. Günümüzde bu sahih İslâm ekolünün temsilcileri ise itikadî manada Eş’arî ve Matüridî yoluna tabi olanlar ile amelî mânâda ise Hanefî, Şafiî, Hanbelî ve Malikî yolunda olanlardır. “Beyazın hakikati ve mahiyeti siyahın bilinmesiyle ortaya çıkar.” ilkesiyle bizler de Şia ile Selefîlik adı altında kendilerini pazarlayan Vahhabî’lerin siyahın tonları olduğunu söyleyebiliriz. Böylelikle efradımızı cami ağyarımızı da mani kılmış olduk. Ehl-i Sünnet’in temsilcileri ise şunlardır:

a- Hanefîlik

Hicri 80 yılında Irak’taki Küfe şehrinde doğan Ebu Hanife, bu ekolün kurucu lideridir. Selef ulemadan olan Ebu Hanife, ilim ehlinin icmasıyla müçtehiddir. Nakille beraber akla da önem veren fıkıhçı Ehli Rey ekolünün de lideridir. Mezhebinin metodolojisinde Ehli Rey özellikleri baskındır. İmam Ebu Hanife, Hicrî 150 yılında Bağdat’ta vefat etti. Kendisinden sonra öğrencileri İmam Muhammed, İmam Yusuf ve İmam Zufer gibi büyük âlimler mezhebini devam ettirmiştir.

b- Şafiîlik

Hicrî 150 yılında günümüz Filistin topraklarında bulunan Gazze şehrinde doğan Muhammed b. İdris eş-Şafiî, bu mezhebin kurucu lideridir. Büyük bir muhaddis olan İmam Şafiî, aynı zamanda İmam Muhammed vasıtasıyla Irak fıkıh ekolünü de öğrenip hadis ve fıkhı cem’ ederek kendi mezhebini kurmuştur. İmam Şafiî Hicrî 204 yılında Mısır’da vefat etti. Fahreddin er-Razî, İmam Gazzalî, Buharî, Müslim, Suyutî, İbn Hacer el-Askalanî gibi birçok önemli Müslüman alimi de bu mezheptendir.

c- Hanbelîlik

164 yılında Bağdat şehrinde doğan İmam Ahmed b. Hanbel eş-Şeybanî, Hanbelî mezhebinin lideridir. Selef ulemanın sıkı bir takipçisi olan İmam Ahmed, hadisçi kimliğiyle ön plana çıkmaktadır. Yaşadığı şehir olan Bağdat aynı zamanda Abbasî Devleti’nin başkentliğini yapmaktaydı. Harun er-Reşid sonrası Mutezîle’leşen devlet Mihne dediğimiz süreç boyunca İmam Ahmed’e baskılar, işkenceler yaptı ve hapsetti. (4) İmam Şafiî’den hadis ve usûl dersi alan İmam Ahmed, öncüsü olduğu Ehli Hadis okulu metodolojisince mezhebini oluşturdu. İmam, 241 yılında doğduğu Bağdat topraklarında vefat etti.

d- Malikîlik

93 yılında Medine’nin kuzeyindeki Vadilkura’da doğan İmam Malik b. Enes, daha sonra Medine’ye yerleşmiştir. Döneminin en büyük ilim merkezlerinden biri olan Medine’de muhtelif hocalardan ders almıştır. Ehli Hadis ekolünün lideri sayılmaktadır. (5) İmam Malik 89 yaşında Hicri 179 yılında Medine’de vefat etmiştir. Kuzey Afrika’ya yerleşen öğrencileri bu topraklarda Malikî mezhebini yaymışlardır.

Ehli Sünnet’in günümüzdeki temsilci ekollerini özet mahiyetinde ele almaya çalıştık. Özellikle İmam Azam ve İmam Şafiî’nin itikadî konulardaki görüşlerinin sistematize edilmiş haline Eş’arî ve Matüridî itikad ekolleri denilmektedir.

Ehl-i Sünnet Coğrafyasının Önemi

İlk kısımda kısaca değindiğimiz üzere Müslümanlar Dünya’nın en önemli unsurlarından birisidir ve bulundukları konum da çeşitli sebeplerden ötürü vazgeçilmez bir öneme sahiptir. Bu sebepler:

-Yeraltı zenginlikleri; başta petrol, doğal gaz, elmas, altın gibi.

-Stratejik konumu; dünyanın merkezinde bulunması ve kıtaları birbirine bağlaması.

-Medeniyetlerin doğduğu yer olması; birçok tarihî eser ve kalıntıları barındırması.

-Zengin yerüstü kaynakları; ortakuşakta ve diğer birçok kuşakta bulunması, toprak mahsullerinin zenginliğini olumlu yönde etkilemesi.

Bu saydığımız unsurlar o kadar önemlidir ki başta Ortadoğu ve Afrika’daki akan kanın bununla direkt olarak bağlantısı vardır.

Serdar DEMİR

1 Muslims and Islam: Key findings in the U.S. and around the world, https://www.pewresearch.org/fact-tank/2017/08/09/muslims-and-islam-key-findings-in-the-u-s-and-around-the-world/ (21.12.2020)

2 İmam Gazzalî, İnançta Hassas Ölçüler, çev. Nedim Yılmaz, İstanbul, Hisar ya yınevi, 1984, s.11.

3 Yusuf Şevki Yavuz, “EHL İ SÜNNET”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/ehl-i-sunnet (21.12.2020).

4 Mahmut Kırkpınar, Abbasî’lerin Dini Politikası Mihne: Dini Siyasi Bir Çekişme, Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi, 2, 2000 s. 9.

5 AHMET ÖZEL, “MÂLİK b. ENES”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/malik-b-enes (21.12.2020).