YEŞİM TAŞI’NIN İSİMLERİ *
Ayhan SÖNMEZ
YEŞİM TAŞI’NIN İSİMLERİ
Yada – yad – jata – sata – cata
Yakutlar’da
cada – Altay’da
cama – say – çay – cay
Kıpçak grubu
jaytaş – zajtaş
Kırgızlar’da
yede – yeda – KAŞ
bu taşa verilen isimlerden…
Diyen de var:
-“Türk ve Çin mitolojilerindeki
yağmur yağdıran GÖK EJDERİ
YAĞMUR YAĞDIRAN TAŞ mitosuna dönüşmüş!”
*(ESATİR ve MİTOLOJİ, “Güneş ve Ay”, Salih Mirzabeyoğlu)
Cadı ve cazu, Farsça “cadu” kelimesinden gelmekte ve Türkçe’de cazı şeklinde de telâffuz edilir. Bazı dillerde ve Türkçe dil yapısında “d” ve “z” seslerinin birbirine dönüştüğü görülür. Cadı kelimesinin, cazı – cazu şeklinde telâffuzu özelikle Karadeniz’de yaygındır. Bunu Gürcü alfabesinin etkisine bağlayanlar vardır. Bu harf dönüşümüne kadı-asker kelimesinin ‘kazasker’e dönüşmesi bilinen bir örnektir. Hatta “ziya”, bazı “dıya” diye söylenir.
Farsça “cadu” kelimesi ise Türkçe’de daha ziyade büyü, sihir manasında kullanılmaktadır. Cadu-kâr, büyücü demektir. Anadolu’da cadının kadın olarak düşünülmesi, “cadû-kâr” kelimesinin cadı-karı diye söylenmesinden veya kadınların büyü işlerine merakından olması mümkündür.
Cadı nedir? Etimolojisi ne olabilir?
Farsça “cadû” kelimesinin etimolojik seyri kısaca şöyle olmuş: Jadug – jatuk – yatuk – yatuk – yatuka – yatu ve nihayet cadû… Sanskritçe’den Farsça’ya geçen kelimelerde, c – j – y ses değişimi dilimizdeki d – z ses değişimi gibi… Hintçe “jadoo” kelimesi büyü, sihir mânâsına gelir.
Meşhur Firdevsî’nin Şehnâme’sinde şöyle bir bölüm vardır:
Reşiduddin Fazlullah’ın Cami’ut Tevarih’inde nakledildiği üzere efsane odur ki, Bazur isimli biri YADA taşını kullanarak gökyüzüne hükmetmektedir. Yada taşı, Arabî ve Farsî kaynaklarında, “hacerü’l metar, seng-i metar, seng-i ceda” diye geçmektedir; yani “yağmur taşı”…
Nuh Peygamber’in oğlu Yafes ismi, İbranî kaynaklı Japheth’in Arabîleşmiş hâlidir. O yiğidin adı Türklerde Olcay Han’dır. O Türklerin dip atasıdır… Nuh Peygamber (Taberî tarihinde Hazreti İbrahim diye geçer) Japheth’e Doğu’ya gitmesini emreder. Japheth, kurak topraklarda nasıl geçim sağlayacağını sorar. Babası Nuh Aleyhisselâm, Japheth’e (Yafes, Olcay Han) bir isim öğretir. Yafes ise ismi unutmamak için bir taşa kazır. İşte bu taş yeşim taşıdır!..
Bir çok kültürde gökyüzü hadiseleriyle irtibatlandırılan ve şifalı bilinen yeşim taşının adı da Yada -Jade’dir.
Peki nedir bu “yada – jade”?..
Tevrat kitabının Yaratılış bölümünde, güvercin, yeni kopmuş bir zeytin yaprağıyla akşam gemiye geri döner. O zaman Nuh Peygamber anlar ki sular yeryüzünden çekilmiştir.
Bu bölümde her ne kadar zeytin yaprağının “yeşil” olması kayda değer ise de belki kilit kelime Nuh Peygamber’e atıfla, O’nun anlaması ve bilmesidir. Bilmenin karşılığı kelime orjinal metindeki şekli ile İbranice yada’dır. Kelime Lügat mânâsı olarak, bilme süreçlerinin tamamını içine alan vüsat bir kelimedir. Malûmdur ki, Yahudiler’de Tanrı’nın adlarından bazıları El, Yahve ve Yehova’dır ve bizde de Tanrı’nın ismine izafe edip isim veririz. Onlardaki İsma-El, İsra-El, Azra-El, Zeker’yah gibi örneklerin karşılığı bizim için Nurullah, Seyfullah, Abdullah gibi… Eliada (El-yada) “Tanrının Bilgisine Sahip” mânâsında Yahudi tarihinde sıklıkla kullanılmıştır.
Acaba, “Hıdrellez” kültünün (Hıdır ve İlyas) İlyas’ı Eliada (El-yada) mıdır?… Gerçi bilinen açıklama, İbrânîce Eliyah veya Eliyahu’nun. İlyas’ın adı olması… Bu mânâda “yhw”, tanrımdır demeye gelir. Eliyah – İlya – Eli, o da, Hanok (İdris Aleyhisselâm) gibi ölmeden göğe yükselmiştir. Kıssası, Tora Birinci Krallar bölümünde geçer… Hızır da belki Hanok’tur!..
Son olarak, Yunan mitolojisinde Athena ve Minerva’nın bilgelik tanrıçası olması ile onlara bilgi getiren baykuşun adının yeşil olması da bir benzerlik…