PANDEMİ VE İKTİSADİ SİSTEM KRİZİ

I. Giriş

İktisadi sistem krizi,büyük medeniyet krizinize bağlı bir fenomendir. İktisadi krizler de iktisadisistem krizlerine bağlı fenomenlerdir. İşin en temelinde, Bütün FikrinGerekliliği davası yatmaktadır. Pandemi, hangi sistem olursa olsunsarsıcı bir tesire yol açacaktı; ancak mevcut aksak kapitalist sistem ve busistem içindeki mevcut problemler, pandeminin tetiklediği krizi daha daderinleştirmiştir. Bu sebeple, bir tabii afet olan pandemi, aynı zamandakapitalist sistem krizinin bir yansıması haline dönüşmüştür.

Peşin Hüküm:

İktisadi sistemihtiyacını gidermek için önce Bütün Fikrin Gerekliliği’ni idraketmek, bundan sonra da devanın, Mutlak Fikir’de ve buna bağlı bir kültüreltemelde aranmasının gerekliliğini kavramak ve sonra da bu temele dayalı biriktisadi sistemi hayata geçirmek gerekir. En temele inilmedikçe hiçbir meselehalledilemeyecek ve işe yaramaz reçetelerden fazlası tatbik edilemeyecektir.

Bu temel düşünceüzerinde makalemize başlıyoruz. Konumuz büyük sistem krizi değil de bu krizenisbetle araz belirten iktisadi sistem krizi…

II. Noktalamalar

İbda Mimarı:

İktisat, insan ihtiyaçlarının (ki, bugün zaruri ihtiyaç kavramının, yeme, içme, barınma ve giyinmeden ibaret olmadığını ve bir kültür meselesi olduğunu söylemek oldukça sıradan ve ruhçuluğa bir hüccet.) temini ve giderilmesi yoluyla, şuur, emek, teknik unsur, sosyal ve fiziki çevre şartlarının etkisiyle beliren bir şube; kendi esas, usul ve kuralları içinde, ahlaki bütüne bağlı alt sistem.

Her medeniyetin,kendisini temin eden değerler sisteminin biçimlendirdiği bir iktisadi yapısıvardır; yani, değerler sistemidir iktisadi yapıyı biçimlendiren.

(…)

Ekonomik sistemler…Oluşmalarında temel unsuru teşkil eden düşünceler, durmadan değişmekte,gelişmekte ve sonra çatışmakta ve karşı karşıya gelmekte olduklarından,bunlarla geniş ölçüde olarak biçimlenen ve muhteva kazanan ekonomik sistemlerde, çoğu zaman tereddütler meydana getirecek nitelikler kazanmaktadırlar.

*

Liberalizm, ferthürriyetini tebarüz ettiren hürriyetçi ve demokratik vasıflarına rağmen,fertlerin hayat seviyelerinin ve refah derecelerinin tayininde, eşitkıymetlerin eşit haklar iktisabını sağlayacak umumi bir refah ve adalet planıgerçekleştirecek iktidarı haiz olmadığı içindir ki, sosyal siyasette birtakım “doktrin”ci meselelerle karşılaşmış bulunuyor.

*

Gerek“enduvidüalist-ferdiyetçi” nazariye, gerek sosyal fikir arasındaki bütünmücadele ve anlaşmazlıklar, tatbikatta tek taraflı kalarak bu ikisi arasındamakul bir muvazene tesis edememelerinden ileri gelmektedir. Biri serbestlikveriyor, fakat umumi refahı temin edemiyor; öteki refah vadediyor, hürriyetiesirgiyor.

Eğer ferde kıymetveren, hayatın tekamülünü onun şahsi menfaat ve ihtiraslarının serbest oluşundaarayan liberalizm, tatbikatta bunu mahdut bir kısım fertlere değil de bütünüteşkil eden fertler yekununa kadar genişletebilseydi, mesele yoktu; fakat, bumümkün olmamıştır. Servet ve refahın haksız bir bölüşüme uğraması, içtimaibünyelerdeki ahenksizliğin başlıca sebebidir. (…)

*

Müslüman olan RogerGaraudy ile, intihar yolunu seçen Lous Althusser’in şahsında, yollarınnereye çıkacağını görünüz, gösteriniz… Sadece politikadan ibaret kalan vebinbir renge bürünen bu düşüncenin, çok daha önceden defteri dürüldü:

-Komünizm, Fransızihtilalinden sonra binbir kola ayrılan; devamlı göğü tarayan milyonlarcaprojektör gibi yüzbinde yolunu şaşıran, kendine yol arayan insanoğlununnihayet intiharından başka bir şey değildir!

*

(…) Kollektivistsistem, görüldüğü gibi, Batıda da, Doğuda da uygulama alanları bulmuştur; vekapitalizmin karşısındadır. Ne var ki, kapitalizmin karşısında bulunuşu, rakipsistemin baş edemediği meseleleri çözmüş olduğunu göstermez; üretim ve tüketimarasındaki denge, bu sistemde de kurulamamıştır. Kollektivizm, kendisinden öncevar olan kapitalizmin bütün teknik ilerlemelerini almış ve işe buradanbaşlamıştır; fakat, özellikle Leninist modelde, proleterya Diktatörlüğüdöneminde, içinde bulunduğu çelişmeleri çözememiştir. İnsanın mutluluğuamaç saymasıyla beraber, mesela Sovyetler Birliği’ndeki ekonomikseviyeye varmak için, insan değerinin -özellikle Stalin zamanında- hiçeindirilmesi gerekmiştir. Kollektivist sistem, “tüketici tercihini” planabağlamakla hiçbir serbestliğe sahip olamayaacak belli bir insan yetiştirmeyoluna girmiştir. Sınıfsız olması gerekli bir toplum, “yeni bir sınıf”ınbaskısı altına girmiştir. Plan, toplum ve devlet, sadece Komunist Partisinehakim bir ekibin emirlerine ve yasaklarına meşruluk vermek için kullanırkelimeler olmuştur. Sovyetler Birliği’ndeki uygulama ve sonuçlarını -tabiikaynaklarındaki zenginlik bakımından- Komunist Blokun öteki ülkelerineuygulamak yersizdir. Empreryalizmi yok etme amacını güden kollektivizmin,Sovyetler Birliği’ndeki uygulamaları, kapitalizm gibi dış pazarlar arayarakbaşka ülkeleri ekonomik baskı altında tutma sisteminde karar kıldığı ve bupolitikayı önce Komunist Blok içindeki ülkelerde denemekte olduğubugün bir gerçektir. Az gelişmiş memleketler bakımından da durum, ağır birbaskı niteliğine sahiptir.

*

İslam, nasıl en üstünhürriyet ifadesi içinde en sıkı disipline, hem hürriyet ve hem de disiplininhaklarından hiçbirini incitmeden malikse, ferdi mülkiyetle fert üstü içtimaitasarruf hakkına da aynı kaynaştırıcı ahenkle sahiptir. Zaten İslam, herbakımdan bütün zıt kutuplar arasındaki iyilikleri nefsinde toplayan,kötülükleri tasfiye edici ulvi ve İlahi ahenk ve tertip demektir. Hangi dava,aksi dava karşısında hakkından bir şey kaybettiğini görür ve hangi aksi dava,davanın tahakkümü altında hakkından bir nokta çalındığını hissederse, ikisibirden gelsin ve kendilerini, artık ortada kendilerinden hiçbir hüviyetkalmayarak İslamda tatmin etsin… İşte kapitalizm ve liberalizm ile sosyalizm veKomünizme verilecek tavsiye budur:

-“Buyrunuz;birbirinizde bulduğunuz karşılıklı sakatlıkların bir arada tasfiye edildiğinigörmek ve her biriniz ayrı ayrı nefslerinde vehmettiğiniz değerlerin bir aradahakikatine kavuşmak isterseniz, isminizden ve cisminizden zerre kalmayacaktarzda İslam’da fani olun, eriyin, yokluğa karışın ve her şeyi bulun!”

Böylece hudutsuz vemurakabesiz fert mülkiyetinin, zıt sistemlerce son derece haklı olarakçerçevelenmiş bütün kötü ve zararlı istismar ve bozukluklarını dibinden tasfiyeedilmiş görmek isteyen, İslama buyursun!

Ve ferdi mülkiyethakkından mahrum edici telakkilerin, yine aykırı rejimler tarafından gayetdoğru olarak beliritlmiş bütün öldürücü tesirlerini temelinden önlenmiş görmekisteyen, yine İslama buyursun!

Ayrıca iki cephenin dene kadar iyi ve faydalı tarafı varsa, en erişilmez nispet ve kıvam miyarı veüstün hakikat ruhu içinde topyekün ezelden zaptedilmiş olduğunu görmek isteyen,bilhassa İslama buyursun!

Ferde alabildiğinemülkiyet hakkı veren islam, ferdi içtimai Beytülmal-Mal Evine ve öbür fertlerekarşı bağladığı mutlak kayıtlarla, aşırı büyümüş başıboş sermayenin bütünistismarcı, karaborsacı, maddeci ve zorba temayüllerine hiçbir dayanak noktasıbırakmamıştır.

III. Liberal Rejiminİflası

İktisadi krizintarihi, kapitalizmin tarihinden eskidir ve kapitalist sistem de tarihi boyuncabüyük krizler yaşamıştır. (1720, 1837, 1873-1879, 1907, 1929, 1973, 2008yıllarındaki krizler gibi.) özellikle 1980 sonrası dönemde, liberal kapitalistsistem yüzlerce ülkede defalarca kez krize neden olmuştur. En son büyük krizPandemi nedeniyle gerçekleşmiştir.

Bu krizi ağırlaştıranbir unsur, sistemin zaten aksak bir şekilde varlığını sürdürmesiydi. Yoksulluk,işsizlik, gelir ve servet dağılımındaki bozukluluklar, ülkeler arasındakizenginlik düzeyi farkları ve bunların yol açtığı sancılar, faiz/borç düzeni,çevresel felaketler… Mesela, bugün Haiti’de 11 Milyon insan için yalnızca 60ventilatör cihazı mevcuttur.1 Bu durumda meydana gelecek ölümvakaların bir kısmından, pandemi değil doğrudan doğruya kapitalist sistemsorumludur.

Batı Medeniyeti’ninkrizi, Kapitalizmin krizi, liberalizmin krizi bugün yeni bir safhaya geçmiş,sistem bir darbe daha yemiştir:

Dünya genelinde,üretim ve tüketim faaliyetleri düşmüş ve pek çok sektör çökmüştür. Petrole olantalebin azalması ilk kez petrol fiyatlarının sıfırın altına düşmesine yolaçmıştır. Petrol ihracatçısı ülkeler için, örneğin zaten ambargo ve kriz ileboğuşan Venezuela için korkunç bir tablo meydana gelmiştir.

Bu şartlar altında,zengin ülkeler, trilyon dolarlık kurtarma paketlerini açıklamış buluyor. Yoksulülkeler için ise durum belirsizliğini korumaktadır. (gerçi bu trilyon dolarlıkpaketlerin de ne kadar etkili olacağı belirsizdir. İlerleyen günlerde işindoğrusunu göreceğiz.) IMF’nin kaynakları – ki gücünü daima emperyalist amaçlariçin kullanmış IMF’nin kaynaklarını kullanmak ülkeler için bir takım siyasisorunlara yol açmaktadır- bu krizin aşılması için yeterli değildir. IMFkurulduğu günden beri, ilk kez böyle bir durumla karşı karşıya kalmıştır ki, budurum savaş sonrası kurulan beynelmilel kurumların iflasını bir kez daha ortayakoymuştur. Liberal iktisatçılar, ülkelere kontrolsüzce para arzını genişletmeçağrısında bulunulmaktadır ki bu politikanın acı sonuçları ilerleyen yıllardaortaya çıkacaktır.

Neticede görülüyor ki,liberal rejim iflas etmiştir ve artık resmen müdahaleci/korumacı kapitalizmegeçilmiştir.

(Türkiye açısından2: Nisan tahminlerine göre IMF,ekonominin %5 küçüleceğini (2009’da %4.7, 2001 yılıında %6 ve 1994 yılında %5.5küçülmeler gerçekleşmişti) ve bu sene işsizliğin %17.2, seneye %15.6 olacağıtahmin ediyor. 2019’un 13.7’lik işsizlik oranı göz önüne alınırsa IMF tahminleridaha iyi anlaşılır. Ne yazık ki, dış borçların finansmanı ve TL’deki değerkaybının sürmesi gibi sorunlar şimdilik devam etmektedir. (petrol ve diğeremtia fiyatlarının düşmesi Türkiye için dış ticaret açığını azaltıcı bir etkiyapacaktır ve turizmdeki durum ise hükümetin büyük umutlarına rağmenbelirisizliğini koruyor.) Merkez bankasının döviz rezevleri şimdilik azalmaktave döviz fiyatları yükselmektir. Hazine ve Maliye Bakanı şu an için 200 MilyarTL’yi bulan bir paket hazırladıklarını söyledi ki bütçe dengesi, diğer ülkelergibi Türkiye açısından da büyük bir sorundur. Bütün bunlar daha cesur ve dahamüdahaleci, (müdahale kelimesini esas problemlere dokunucu bir anlamdakullanıyoruz) iktisat politikalarının hayata geçirilmesinin gerekliliğini ortayakoymaktadır. Artık oyunun kuralları değişmiştir. IMF tahminleri bir yana,Türkiye iktisadi gidişatı düzeltme ve gerçek bir milli kalkınma hamlesinigerçekleştirme potansiyeline sahiptir. Yeter ki gereken yapılsın!)

Grafik: Türkiye’de 1980 Sonrası İşsizlik (Nisan 2020 IMF Tahminleriyle)

Kaynak: https://www.imf.org/external/datamapper/LUR@WEO/OEMDC/TUR

(2020 ve 2021rakamları tahminidir.)

Grafik: Türkiye’de 1980 Sonrası Büyüme (Nisan 2020 IMF tahminleriyle)

Kaynak: https://www.imf.org/external/datamapper/NGDP_RPCH@WEO/TUR

(2020 ve 2021rakamları tahminidir.)

IV. Yeni Dönem

Artık, ülkelerinekonomilerini çökertmek ve onları zayıflatmak için gece gündüz faaliyetgösteren emperyalist -küresel yönetişim kurumları- komaya girdiğine ve diğeremperyalist ülkelerin ayakta durmaya takatleri kalmadığına göre, “BÜYÜKDOĞU-İBDAcı ideolojiyi benimseme iddiasındaki hükümetler için” BÜYÜK DOĞU-İBDAprogramını uygulamak önünde hiçbir reel politik milletlerarası engelkalmamıştır. Üstelik, Türkiye’nin önündeki en rasyonel seçenek de budur.

*

Ruhuna sadık kalkmakkaydıyla, değişen şartlara göre yeniden düzenlenebilecek BÜYÜK DOĞU-İBDAprogramlarının bazı maddelerini sunuyoruz:

*“Enflasyon vatan hiyanetive devletin ferdi uykuda vurma hareketi bilienecek ve her ne pahasına olursaolsun, durdurulacaktır.” [PARA BASMAK DEĞİL, SERVET VERGİSİ YOLUNA GİTMEK]

*(…) “Olancafaaliyetleri patlayasıya zengin zümreleri besleyip halkı kendi eliyle intiharasevkeden bankalar furyasının karşısına çıkılacakır.” [FİNANS OLİGARŞİ’NİNTAHAKKÜMÜNE SON VERMEK.]

*“Her sahada mutlakagelire göre gider kanunu yürütülecek ve en başta petrol, memleket(kapasite)sine iş ve hareket kifayeti aranacaktır. İsterse cumhurreisleri,gedecekleri yere at arabasıyla gidip gelsinler…” [DIŞA BAĞIMLILIĞI AZALTMAK]

* “Bütün sahte üretimve haddini tefritten ifrata kaçıcı özenti davranışları kesilecek ve heristihsal işinde, tırnağın bünye içinden uzayışı ve kerpetenle çekilerekuzatılamayışı hikmetine uygun bir iktisadi idrak, getirilecektir. En baştaparaya yalancı bir deveran sür’ati sağlamak için girişilen gülünç ve lüzümsuzinşaat ve imalat yankesiciler gibi tutuklanacaktır.” [VERİMSİZ ENDÜSTRİLERDENVAZGEÇMEK, MİLLİ İMKANLARI SEFERBER ETMEK, TASARIMDAN, İMALATA KADAR HER ALANIMİLLİLEŞTİRMEK, EVVELA ŞUURLARI MİLLİLEŞTİRMEK.]

*(…)“Hürriyetin neolduğu anlaşılmak isteniyorsa, bir başbakanın evinde kaç kap yemek yediğinisormak hakkı, onun patlayısıya yemek hakkından üstün tutulacaktır. Ve böyle biriktisadi ahlak ekolüne temel attırmaya bakılacaktır.”

*“ “Köy, köylü vetoprak” davasını her yönden halletmek… Köylülüyü toprağa yeniden ısındırmak vebağlamak… Köyden şehire doğru çarık cereyanını durdurmak… Köylünün ruhunu vemaddesini tamir etmek.”

*

(Ve elbette liberalkambiyo rejimini terk etmek. Sermayede ve mülkiyette tedbircilik doktrininiuygulamak.)

*

Not: 1979 krizişartlarında, bizzat BÜYÜK DOĞU MİMARI tarafından yazılmış, BÜYÜK DOĞU-İBDAprogramları kapitalizme yapılacak kaba bir yama değildir. Bir kez daha tekraredelim: İktisat, ideolojiye bağlı bir alt sistem olduğunu göre, işin püfnoktası da ideolojik temellerdedir. Kendini dayatan iktisadi sistem ihtiyacı,onun üst sistemi ile olan ilişkisi hesaba katılmadıkça giderilemez. Benzerşekilde, iktisat politikaları da, iktisadi sistem ile olan ilişkileriolmaksızın düşünülemez.

Yani, sırasıyla; yenibir anlayış, yeni bir ideoloji, yeni bir iktisadi alt sistem ve yeni biriktisat politikasından söz ediyoruz.

Bütün Fikrin Gerekliği problemi ve buproblemin kendini dayatmasının meydana getirdiği alt problemler, ana probleminhallinden önce giderilemez.

İktisadi sistem krizi,kaba bir “kapitalizm mi ? Kollektivizm mi?” problemi olmadığı gibi, “müdahelecikapitalist rejim mi? liberal kapitalist rejim mi?” problemi de değildir.

Sistemin kültürtemellerinde problem olunca, problemler hemen her noktada kendini bir semptomlagöstermektedir. Pandemi ile ortaya çıkan dev iktisadi kriz bir semptom, BütünFikirin Gerekliği temel problemdir ve bu problem çözülmedikçe yenisemptomlara hazır olmak gerekir.

1 https://www.bbc.com/news/world-latin-america-52324225 [26.04.2020]

2 Bkz. https://www.paraanaliz.com/2020/turkiye-ekonomisi/reuters-turkiyede-piyasalar-uzerindeki-baski-artiyor-uretim-yavasliyor-46349/ [27.04.2020]

Bkz. https://www.paraanaliz.com/2020/guncel/albayrak-koronavirus-icin-atilan-adimlar-200-milyar-tlye-ulasti-46348/ [27.04.2020]

(Petrol fiyatı düşüşüve cari açık) https://www.paraanaliz.com/2020/turkiye-ekonomisi/doc-dr-umit-akcay-imfye-gerek-yok-46306/ [27.04.2020]