YAZ AYLARINDA ÇOCUKLAR VE ERİŞKİNLERDE BESLENME
YAZ AYLARINDA ÇOCUKLAR VE ERİŞKİNLERDE BESLENME
Yiğit Metin SEVİNDİK
Yaz döneminde hangi yiyeceklerden kaçınmalı, hangilerini bol bol tüketmeli, artan sıvı ihtiyacını nasıl karşılamalıyız?
Yaz dönemi beslenmesinde en önemli noktalar bol sıvı almak ve az yağlı gıdaları tercih etmektir. Daha çok sindirimi kolay olan hafif, bol su içeren gıdaların yenilmesi önemlidir.
BOL SIVI ALIN
Isınan havalar vücudumuzda su, sodyum ve potasyum gibi iyon ve mineral kaybına neden olur. Bu nedenle bol bol sıvı ve sıvı gıdaların tüketimi yaz döneminde büyük önem taşır. Asitli içeceklerden yaz aylarında sakınmak gerekir. Bunun yerine soda, ayran, su, limonata içilmelidir.
Bu mevsimde özellikle soğuk çorbalar, sebze yemekleri, yoğurt, cacık, komposto, sütlü tatlı, salata ve benzeri gıdalar bol bol tüketilmelidir.
ÖĞÜN ATLAMAYIN, ARA ÖĞÜN EKLEYİN
Yaz dönemi beslenmesinin önemli ayrıntılardan biri de ara öğünlerin artırılmasıdır. Bol bol meyve, meyve suları, pişmiş ve çiğ sebzeler tüketilmelidir. Ancak bu ara öğün gıdaları, ana öğün tüketimini engelleyecek şekilde fazla yağlı, abur cubur olmamalıdır.
FAZLA YAĞLI YEMEYİN
Yağlı besinlerden yaz mevsiminde özellikle kaçınılmalıdır. Sucuk, sosis salam, yağlı etler gibi katı doymuş yağları içeren besinler yazın mümkün olduğunca azaltılmalıdır.
Fazla yağdan kaçınmak için pişirme şeklide çok önemlidir. Örneğin etli sebze yemekleri pişirirken, herhangi bir yağ ilavesine gerek yoktur. Çünkü et grubu besinlerde görünmeyen yağlar vardır.
Etsiz sebze yemekleri pişirirken öncelikle zeytinyağı tercih edilmelidir.
Yaz aylarında özellikle kızartma türü istenen ve aranılan bir yemek çeşididir. Kızartmaları hayvansal ve bitkisel yağlarla yapmak yerine, mangal yada ızgara sebze şeklinde tüketerek alınan yağ oranı azaltılmalıdır.
TAZE SEBZE VE MEYVE TÜKETİMİ
Hazır işlenmiş gıdalara binaen, yazın taze Sebze-meyve gibi yiyeceklerin, yaz aylarında çiğ ve suyu sıkılmamış (posalı) yenilmesi vücuda lifli gıdalar alınması bakımında çok önemlidir. Bol bol meyve yemeye ağırlık vermeliyiz.
ŞEKERLİ GIDALARA DİKKAT
Şeker ve arıtılmış karbonhidratları az yemeli veya hiç yememelidir. Bu gruba giren tatlılardan yaz aylarında sık kullanılan dondurmayı ölçülü yemek gerekir. Tatlı ihtiyacı kavun, karpuz, kiraz gibi meyvelerle karşılanabilir.
Rafine edilmiş un ve unlu mamuller az tüketilmeli, onun yerine kepekli un veya işlenmemiş undan yapılmış ekmek tercih edilmelidir.
Gıdaların, sıcakta çok daha çabuk bozulabileceği düşünülerek, çocuklara verilen yiyeceklerin temizliğine, tazeliğine ve iyi korunmuş olmalarına dikkat edilmesi gerekir.
– Tamamen steril hazırlanan, kapalı ambalajlı dondurmaların bile eriyip yeniden dondurulmuş olması çok tehlikelidir.
– Tatil yörelerinde zaman zaman yaşanan elektrik kesilmeleri sonucu olabilecek bu risklere dikkat edilmelidir.
– Açıkta satılan yiyecek ve içecekler verilmemelidir. Özellikle otellerde açık büfe yemeklerde rastgele, çocuğun kendi tercihiyle seçtiği, besin ihtiyacını karşılamayacak, hatta zararlı olabilecek gıdaları almasına izin verilmemeli; kontrollü özgürlük verilmelidir.
– Sıcak ortamlarda gelişebilecek ishal ve diğer bulaşıcı hastalıklara karşı temizlik kurallarına dikkat edilmeli hastalık belirtilerinde, özellikle ishalde, kendi kendine iyileşmesi beklenmeden hemen sağlık kurumuna başvurulmalıdır.
HAVUZ SUYUNA DİKKAT
– Çocuklarda havuz suyu yutmalarına bağlı karın ağrısı ve ishal olabileceği için yalnız başına ve derin sulara gitmesine izin verilmemeli; özellikle küçük çocuklar, bebek havuzunda bile yalnız bırakılmamalıdır. Bir çocuk, dizine kadar derinlikteki suyu olan bir havuzda, dengesini kaybedip düşerek kolayca boğulabilir.
– Çocuklar, bağlık ve bahçelik alanlarda da kontrolsüz bırakılmamalı, zehirli ot veya bitkileri yiyebileceği, yılan, böcek ve benzeri hayvanlar tarafından sokulabileceği unutulmamalıdır.
– Özellikle yaz aylarında besin zehirlenmeleri ve bağırsak enfeksiyonları yani ishaller artar. Bu hastalıkların en büyük nedeni temizlik kurallarına uyulmaması ve besinlerin uygun koşullarda saklanmamasıdır. Bu nedenle özellikle yaz aylarında dışarıda ve açıkta satılan yiyeceklerin tüketiminden kaçınmaya, çabuk bozulan potansiyel riskli besinleri (et, yumurta, süt, balık vb.) açıkta bekletmemeye dikkat etmek gerek.
– Yaz meyvelerini, yaşına göre çocuğunuza ister sıkarak, ister püre kıvamında, isterse ısırıp, çiğneyebileceği şekilde verebilirsiniz.
– Biberonla besliyorsanız gıdayı hazırladıktan sonra hemen çocuğunuza bekletmeden verin.
– Çocuğunuza yalnızca pastörize süt ve şişelenmiş meyve suyu verin. Ya da normal sütü kaynama noktasına geldikten sonra 5-10 dakika daha kaynatın. Dondurma benzeri ürünlerde tercihinizi açıkta satılmayanlardan yana yapın.
“Tatil beldelerine giderken kapalı kavanoz ve kaşık mamaları götürün”
– Öncelikle sıvı kaybının fazla olabileceğini düşünerek sıvı desteğini artırmamız gerekir. İlk 6 ay sadece anne sütü alan bir bebek için ek bir sıvıya ihtiyaç olmasa da, annenin alması gereken sıvı miktarını artırarak bu dengeyi sağlayabiliriz. Katı gıdalara geçmiş olan veya anne sütü almayan bebeklerde sıvı desteği çok daha önemlidir. Özellikle yemeklerden sonra verilen su, besinlerin sindirimine ve metabolik atıkların vücuttan atılmasına yardımcı olur. Bağırsakların çalışmasında, dolayısıyla kabızlığın önlenmesinde son derecede yararlıdır. Vitamin, mineral, protein ve özellikle yaşanabilecek hastalıklar açısından posalı yiyeceklere her zamankinden daha fazla önem vermeliyiz. Tahıl, meyve-sebze, süt ve süt ürünleri, ayrıca et, balık ve tavuk ürünlerini dengeli olarak tüketmelerini sağlamalıyız.
– Yaz aylarında besinlerin hazırlanması ve saklanması da son derece önemlidir. Sıcak yaz dönemlerinde biberonla beslenme yapılıyorsa dikkatli olunmalıdır. Bebeğe hazırlanan besinlerin bekletilmeden verilmesi gerekir.
– Yazın tatil bölgelerine gidildiği düşünülürse, besinleri doğru bir şekilde hazırlamak kolay olmayacağı için kapalı olarak muhafaza edilen kavanoz ve kaşık mamalarından da faydalanabiliriz.
“Dondurma yedirmekten korkmayın; zararlı değil, aksine çok faydalı”
– 6 aylıktan küçük bebeklere sadece anne sütü öneriyoruz. Anne sütü steril ve her zaman kolay ulaşılabilir bir besin. Çocuğun sıvı ihtiyacı dâhil tüm enerji ve protein ihtiyaçlarını karşılıyor. Ayrıca bağışıklık sistemini geliştirip enfeksiyonlara karşı çocuğu koruyor.
– Bebeklerin sindirim sistemi çok hassas olduğundan az yağlı, az tuzlu gıdalar verilmelidir. Alerjik reaksiyonlara karşı her gıda her seferinde ayrı ayrı denenerek, azar azar artırılarak, reaksiyonlar gözlenerek verilmelidir. Sevmediği gıdalar konusunda çocuk zorlanmamalı, sevmediği besin en az bir hafta tekrar denenmemelidir.
Bebeklere ilk bir yıl içinde inek sütü önermiyoruz. Alerji yapabilecek domates, çilek, bal gibi besinleri de 1 yaşından sonra vermek gerekiyor.
– Hazır meyve sularından kaçınılmalı, taze meyve, sebzeler tüketilmelidir.
– Halk arasında dondurma yedirmeyle ilgili yanlış bilgiler var. Aslında dondurma çok faydalı bir gıda. Protein, kalsiyum, demir içeriyor. Çocukların dondurma yemesi zararlı değil faydalı.
– Yaz aylarında vücudun sıvı ihtiyacı artacağından çocukların sıvı alımı artırılmalı.
Yaz aylarında güneş ışınları daha dik geldiği için yanık ve güneş çarpmasının kısa sürede ve kolayca olabilir. Bu nedenle de çocuklara sadece plajda değil, açık havada oynarken de güneşten koruyucu krem veya sıvıların belli aralıklarla sürülmesi gerekir. Güneşin en yakıcı olduğu öğlen saatlerinde çocuklar mutlaka dinlendirilmeli, açık havada oynamalarına sadece sabah veya akşamüstü izin verilmelidir.
Yaz aylarında bebeğinizin sağlığı için dikkat etmeniz gereken noktalar:
– Bebekler ve çocuklar, su kaybına daha yatkındır.
– Özellikle deniz kenarı gibi sıcak ve nemli ortamlarda sıvı kaybı daha fazla olur.
– Bebeği direkt güneşe çıkarmadan bile yansıyan ışınlarla su kaybına uğrayabilir.
– Bu ortamlarda bol sıvı almaları sağlanmalıdır.
– Anneyi emen bebekler daha sık emzirilmeli, su içirilmelidir.
– Mamayla beslenen veya yemek yiyebilen çocuklara da yine sık sık su, meyve suyu ve ayran gibi mineraller içeren sıvılar verilmelidir.
– Güneş çarpması denen ve aşırı sıvı kaybına yol açabilen durumda çocuğun ateşi yükselir.
– Yüksek ateşi görünce, alışkanlıkla hemen antibiyotik başlayıp beklememeli, mutlaka doktora götürülmelidir.
– Her ateş enfeksiyon demek değildir, antibiyotik verip beklemek fayda yerine zarar verebilir.
Yaşamın her döneminde yeterli sıvı alımı vücutta oluşan toksinlerin atılmasında, vücut fonksiyonlarının düzenli çalışmasında, metabolizma dengesinin sağlanmasında ve vücutta pek çok biyokimyasal reaksiyonun gerçekleşmesinde büyük önem taşımaktadır. Sıcak havalarda vücudun terleme ile artan sıvı ve mineral kaybının önlenmesi için her gün en az 2-2.5 litre su içilmeli, sıvı alımının karşılanmasında kahve, çay ve gazlı içecekler yerine süt, ayran ve meyve suyu gibi içecekler tercih edilmelidir. Yaz aylarında serinlemek için içilen çok soğuk ve buzlu içecekler, önemli bir sağlık sorunu olan mide kramplarına yol açabileceği için uzak durulmalıdır.
SÜT VE SÜT ÜRÜNLERİ TERCİH EDİLMELİ
Yaz sıcaklarında halsizlik ve yorgunluğu gidermek için protein açısından zengin gıdalar alınmalı, et ve tavuk yerine süt ve süt ürünleri, ayran, yoğurt bol bol tüketilebilir. Kahvaltıda ve ara öğünlerde tüketebileceğiniz meyveli yoğurtlar, ana öğünlerde de hamur işi tatlıların yerini alabilir. Süt ürünlerine karşı tahammülsüzlük durumunda soda ya da maden suyu ile hazırlanacak ayran, sindirimi kolaylaştıracağı, şişkinlik ve hazımsızlık hissini azaltacağı için iyi bir alternatif oluşturabilir. Tatlı tercihinde doğal dondurmalar, kan şekerini ani yükseltmedikleri, iyi bir protein ve kalsiyum kaynağı oldukları için özellikle çocukların tüketmelerinde yarar vardır.
ŞEKER TÜKETİMİ AZALTILMALI
Yaz aylarında Türkiye’nin şekeri yükseliyor. Serinlemek veya susuzluğu gidermek amacıyla tüketilen şekerli içeceklere karşı insanları daha bilinçli olmaya davet ediyoruz. Bir kutu gazlı içecek, içerisinde 10 küp şeker barındırıyor ve maalesef farkında dahi olunmadan şeker tüketimi bu sebeple artıyor. Özellikle çocuklarımızı fazla şeker içeren gazlı içecekler ve glisemik indeksi yüksek, buna karşın maliyeti ucuz olan mısır nişasta şurubu içeren şekerli gıdalardan uzak tutmalı, tüketilmemesi ve tüketimin en aza indirilmesi için elimizden geleni yapmalıyız.
Çocuklara Yaz Tatili Önerileri
Suyun nötr tadına karşılık farklı aroma ve farklı lezzetler sebebiyle cazip gelen şekerli içeceklerin sürekli tüketiminin, “aşırı kalori alımı ve buna bağlı kilo alımına”, “kan şekerinde ani dalgalanmalara”, “anlık açlık ve kontrolsüz beslenme gibi davranışlara” neden olarak sağlık açısından uzun vadede ciddi problemler doğurabildiğine, özellikle diyabet hastalarının bu tür içeceklere karşı daha dikkatli olunması gerekmektedir.
Sıcak hava ve okulların tatil olmasının da etkisiyle daha fazla dışarıda kalan ve spor yapma olanağı bulan çocuklar için de su tüketiminin önemini unutmamak gerekir.
Çocukları yüksek şekerli içeceklerden uzak tutmak ve su tüketimi konusunda bilinçlendirmek önemlidir. Özellikle soğuk çayların içerisindeki şeker miktarına bakılmadan ölçüsüz bir şekilde tüketmek aşırı şeker alımına neden olacaktır. Çocuklara gazlı içeceklerin verdiği zararın soğuk çaylar için de geçerli olduğu, soğuk çayların da aşırı şeker içerdiği anlatılmalıdır. Yetişkin bir birey günde 2-2,5 litre su tüketilmelidir. Sıvı alımını karşılamak için ıhlamur, adaçayı, kuşburnu çayı ve açık çay gibi içecekler tercih edilebilir.